Covid-19 rehabilitacja po chorobie.
Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z covid-19 według wskazań WHO.
U osób, które przeszły zakażenie covid-19 niekiedy jeszcze długi czas utrzymują się różne objawy, o różnym nasileniu, takie jak duszność, ograniczenie tolerancji wysiłkowej i ogólne osłabienie. Najczęściej problem dotyczy zaburzeń układu oddechowego, zwłaszcza po ciężkim przebiegu choroby, ale zdarzają się też zaburzenia ze strony narządu ruchu, problemy z pamięcią i koncentracją, czasami również z głosem.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała specjalny poradnik. Został on przetłumaczony na język polski przez ekspertów Krajowej Izby Fizjoterapeutów i wydany w formie broszury pod tytułem Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z COVID-19. Jest rozprowadzany bezpłatnie przez szpitale i placówki medyczne.
Poradnik zawiera zestawy ćwiczeń przeznaczonych dla ozdrowieńców do samodzielnego wykonania. Zostały one zebrane w kilku grupach tematycznych:
fot. WHO
Postaramy się krótko je omówić.
Postępowanie w przypadku duszności po Covid-19
Osoby, które odbyły leczenie szpitalne często doświadczają objawów duszności. Mogą one być zarówno pozostałością choroby, jak i towarzyszyć ogólnemu wycieńczeniu po ciężkim przebiegu zakażenia. Nagły brak tchu może skutkować silnym niepokojem, co jeszcze pogarsza funkcje oddechowe organizmu. Dlatego podczas rekonwalescencji po covid-19 należy zwrócić uwagę na głębokość i częstotliwość oddechów, sposób oddychania (wdech nosem, wydech ustami), a przede wszystkim aktywizację przepony, co poprawia wentylację płuc i zwiększa pobór tlenu.
Poradnik WHO pokazuje, jak radzić sobie w przypadku pojawienia się duszności i jakie pozycje przyjąć, aby oddech uregulować.
Autorzy zalecają, aby ułożyć się na boku z lekko ugiętymi kolanami, podczas gdy głowa i szyja pozostają podparte poduszkami.
Inna pozycja ułatwiająca oddychanie to pozycja siedząca z pochyleniem do przodu:
– Usiądź przy stole i pochyl górną część tułowia do przodu, opierając głowę i szyję na poduszce, a ramiona układając luźno na stole. Możesz również przyjąć tę pozycję bez użycia poduszek.
Kolejną jest pozycją stojąca, z podparciem pleców:
− Oprzyj się plecami o ścianę, ręce układając luźno wzdłuż tułowia. Twoje stopy powinny być lekko rozstawione i znajdować się w odległości około 30 cm od ściany.
Jakie sposoby pomogą się zrelaksować i odzyskać kontrolę nad oddechem?
- siadanie w wygodnej pozycji z podparciem
- przykładanie jednej dłoń do klatki piersiowej, drugiej do brzucha
- powolnie wykonuj wdech przez nos i wydychaj powietrze ustami
- skoncentruj się na tym, aby oddechy odbywały się spokojnie, płynnie i powoli
Podczas wykonywania oddechów poczujesz, że dłoń na brzuchu unosi się wyżej niż dłoń na klatce piersiowej.
Ćwiczenia po opuszczeniu szpitala
W procesie rekonwalescencji po covid-19 istotną rolę odgrywa odpowiednio dobrany, umiarkowany wysiłek fizyczny. Mogą to być ćwiczenia sprawnościowe (marsz w miejscu, wchodzenie po schodach, spacer, trucht, jazda na rowerze), wzmacniające (pompki przy ścianie, przysiady, siadanie na krześle-wstawanie) i wyciszające (spacer w wolnym tempie lub spokojny marsz w miejscu, powolne rozciąganie mięśni).
Bardzo ważna jest motywacja do regularnego wykonywania ćwiczeń, np. śledzenie postępów w aplikacji telefonu albo specjalnie prowadzonym dzienniczku.
Jeśli zostałeś wypisany ze szpitala z zaleceniem tlenoterapii, szczegóły ćwiczeń z użyciem tlenu muszą być omówione z lekarzem. Dotyczy to również ewentualnej konieczności obecności drugiej osoby podczas wykonywania ćwiczeń.
Postępowanie w przypadku problemów z głosem
Czasami u pacjentów, którzy byli poddawani wspomaganej wentylacji za pomocą rurki intubacyjnej występują problemy z prawidłową emisją głosu. Autorzy poradnika zalecają, aby nie forsować głosu, jeśli jest chrapliwy lub słaby, natomiast robić przerwy w mówieniu, aby zregenerować głos.
Głosu nie należy nadwyrężać, a więc trzeba unikać szeptania, które może nadmiernie obciążać struny głosowe, nie podnosić głosu i nie krzyczeć.
Można trenować głos nucąc sobie pod nosem.
Porady dotyczące przyjmowania pokarmów, płynów oraz przełykania
Zawarte w książeczce porady dotyczące przyjmowania pokarmów, płynów oraz przełykania adresowane są zwłaszcza dla tych, którzy podczas pobytu w szpitalu byli sztucznie wentylowani za pomocą rurki intubacyjnej. Takie osoby mogą mieć pewne trudności w przełykaniu pokarmów stałych i płynów, co jest efektem osłabienia mięśni odpowiedzialnych za przełykanie.
Zalecane jest ostrożne przełykanie, które odgrywa ważną rolę w zapobieganiu zadławieniom, tj. przedostaniu się jedzenia lub płynu do dróg oddechowych podczas przełykania.
Poradnik wskazuje zalecane zasady postępowania:
− Siedź prosto za każdym razem, kiedy coś jesz lub pijesz. Nigdy nie spożywaj pokarmów lub płynów w pozycji leżącej. Pozostań w pozycji wyprostowanej (siedząc, stojąc lub spacerując) przez przynajmniej 30 minut po posiłku.
− Staraj się spożywać pokarmy o różnej konsystencji (gęste, rzadkie), aby sprawdzić, które pokarmy są dla Ciebie najłatwiejsze do przełknięcia. Pomocne może być również wybieranie na początku miękkich, delikatnych i płynnych pokarmów lub krojenie stałych pokarmów na drobne kawałki.
− Postaraj się spożywać posiłki w cichym i spokojnym miejscu. Nie spiesz się podczas jedzenia. Spożywaj pokarm w niewielkich kęsach, przyjmuj pojedyncze małe łyki płynów pomiędzy porcjami jedzenia. Pamiętaj też, aby dokładnie rozgryźć pokarm przed przełknięciem.
Postępowanie w razie problemów dotyczących funkcji poznawczych, pamięci oraz skupienia uwagi
Trudności z koncentracją, pamięcią czy logicznym myśleniem to problemy, z którymi często borykają się pacjenci po przebyciu ciężkich chorób, zwłaszcza, gdy byli hospitalizowani i poddani sztucznej wentylacji.
W zalecanych w poradniku strategiach postępowania ważną rolę odgrywa trening mózgu. Dla przykład układanie puzzli, łamigłówki słowne i numeryczne, ćwiczenia pamięciowe i czytanie — wszystkie te czynności mogą pomóc w regeneracji mózgu. Trzeba zacząć od prostszych ćwiczeń, które stanowią wyzwanie, ale jednocześnie są wykonalne. W miarę możliwości należy zwiększać stopień trudności zadań, dzięki czemu nie słabnie motywacja do ich kontynuowania.
Radzenie sobie w podejmowaniu codziennych aktywności
Powrót do normalnej aktywności po przejściu choroby związanej z covid-19 może się wydłużać w związku z poczuciem wyczerpania i osłabienia, jakie często jest następstwem poważnej choroby. Nawet wykonanie podstawowych, codziennych czynności, takich jak mycie, ubieranie, przygotowywanie posiłków może stanowić wyzwanie i wymagać dużo więcej wysiłku, niż zazwyczaj.
Autorzy poradnika sugerują, aby w takiej sytuacji dostosować oczekiwania wobec codziennych obowiązków do swojego stanu. Wyznaczać sobie realne cele, oszczędzając przy tym siły i pozwalając sobie pomóc w czynnościach, które sprawiają trudność.
Powrót do codziennych czynności powinien odbywać się stopniowo:
− Nie podejmuj się codziennych obowiązków, zanim nie poczujesz się na to gotowy.
Radzenie sobie ze stresem oraz wahaniami nastroju
Hospitalizacja w ciężkim przebiegu choroby (covid-19) może okazać się niezwykle stresującym doświadczeniem, mającym wpływ na sferę psychiczną pacjentów. Stany lękowe i epizody depresyjne są następstwem przejścia choroby w warunkach szpitalnych, gdzie często toczyli oni walkę o życie. Nie zawsze potrafią odnaleźć się w nowej sytuacji, z jaką mają do czynienia po przebyciu ciężkiej choroby. Niepokoi ich zbyt wolny powrót do zdrowa i sprawności – zarówno fizycznej, jak i intelektualnej. Niektórzy są jeszcze niezdolni do pracy i samodzielnego wykonywania bardziej złożonych czynności. Ich powrót do normalnego życia może potrwać znacznie dłużej.
Dlatego radzenie sobie ze stresem, uczuciem niepokoju i depresją jest bardzo istotnym procesem w przebiegu rekonwalescencji.
Autorzy poradnika wskazują, na co należy zwrócić uwagę, by zredukować stres:
− Wysypiaj się. Podczas pobytu w szpitalu Twój sen był prawdopodobnie zaburzony, a obecny stres może dodatkowo pogarszać jego jakość. Staraj się powrócić do normalnego cyklu snu i aktywności. Ważne, aby w Twoim otoczeniu nie było czynników mogących potencjalnie zaburzać sen, np. nadmiar światła czy hałas. W zaśnięciu i utrzymaniu prawidłowego snu pomaga również ograniczenie kofeiny i alkoholu, palenia papierosów, oraz wprowadzanie do codziennej praktyki ćwiczeń relaksacyjnych.
− Podejmuj aktywność fizyczną, która przyczynia się do zmniejszenia stresu i prawdopodobieństwa zachorowania na depresję. Małymi krokami, stopniowo zwiększaj zakres codziennie podejmowanej aktywności fizycznej.
W poradniku podkreślona jest rola zdrowej i zrównoważonej diety jako kluczowego elementu dobrego samopoczucia.
Zobacz Poradnik WHO w wersji polskiej
Twój doradca zaleca:
| "Część osób po przebyciu zakażenia covid-19 wymaga stacjonarnej rehabilitacji specjalistycznej, jednak każdy powinien samodzielnie wykonywać zalecone ćwiczenia w domu. Rehabilitacja jest podstawowym warunkiem powrotu do formy sprzed choroby. Pamiętaj, że regeneracja organizmu to proces wieloetapowy, który trwa czasem znacznie dłużej niż powrót przysłowiowej kondycji. Jeśli zostałeś wypisany ze szpitala z zaleceniem tlenoterapii, szczegóły ćwiczeń z użyciem tlenu muszą być omówione z lekarzem. Dotyczy to również ewentualnej asysty innej osoby podczas wykonywania ćwiczeń. Pamiętaj, że duszność jest odczuciem indywidualnym i subiektywnym, nawet nasilone uczucie duszności nie musi oznaczać niewydolności oddechowej. Aby potwierdzić niewydolność oddechową, która jest zagrożeniem życia należy m. in. ocenić puls i saturację krwi, czyli wysycenie krwi tlenem. Jeśli posiadasz w domu pulsoksymetr możesz ocenić te parametry samodzielnie. Prawidłowe wartości saturacji wynoszą od 95% do 98%, u osób po 70 roku życia, palaczy lub z przewlekłymi chorobami dróg oddechowych dopuszczalna jest wartość 94%. Duszność jest bardzo nieprzyjemnym uczuciem ale nie wpadaj w panikę, stres w niczym nie pomoże a wręcz nasili objawy. Obserwuj, w jakich okolicznościach pojawia się duszność i czy towarzyszą jej inne objawy. Jeśli duszność wystąpi nagle lub towarzyszy jej ból w klatce piersiowej, spadek saturacji, krwioplucie, zasinienie skóry i śluzówek lub nietypowe świsty przy oddychaniu niezwłocznie wezwij pomoc". |
red. Maria Szuster